Laparoskopik Çikolata Kisti (Endometrioma) Ameliyatı

Yumurtalık rezervine saygılı, seçici cerrahi yaklaşım

Doç. Dr. Cengiz Andan anlatıyor:
Çikolata kistleri (endometrioma), özellikle üreme çağındaki kadınlarda görülen ve doğurganlık üzerinde etkili olabilen yumurtalık kistlerinden biridir. Bu kistler, rahim iç zarına (endometrium) benzer dokuların yumurtalık içinde yerleşip her ay kanaması ve içeride koyu kahverengi sıvı birikmesiyle oluşur. Adını da bu görüntüsünden alır: çikolata kıvamında içeriğe sahiptir.

Ancak bu hastalıkta en önemli konu, yumurtalık rezervini koruyarak doğru zamanda, doğru müdahalede bulunmaktır.

Ameliyat Her Zaman Gerekli mi?

Hayır. Güncel bilimsel veriler, çikolata kistlerinin her zaman alınmaması gerektiğini çok açık şekilde ortaya koymaktadır. Özellikle doğurganlık çağındaki kadınlarda, yapılacak her cerrahi müdahale, yumurtalıkta sağlıklı dokuyu da etkileyebilir ve rezerv kaybına neden olabilir (ACOG, 2022; ESHRE, 2022).

Bu yüzden biz, cerrahiden önce şu kriterlere göre detaylı değerlendirme yaparız:

• Kistin boyutu 8 cm’den büyük mü?
• Kist kaynaklı alt karın bölgesinde dolgunluk ve şişkinlik hissi varmı?
• Tekrarlayan ve şiddetli ağrıya neden oluyor mu?
• Tüp bebek tedavisine engel oluşturuyor mu?
• Kist içeriği ve yapısı kötü huylu olabileceğini düşündürüyor mu?
• Yumurtalık rezervi ne düzeyde? (AMH, AFC gibi testlerle ölçülür)

Eğer bu kriterlerden biri ya da birkaçı mevcutsa, ameliyat dikkatle değerlendirilir.

Yumurtalık Rezervi Neden Önemli?

Yumurtalık rezervi, kadının sahip olduğu yumurta hücresi sayısını ve kalitesini belirleyen temel göstergedir.
Laparoskopik olarak yapılan çikolata kisti ameliyatlarında, kist kapsülü çıkarılırken sağlıklı yumurtalık dokusu da zarar görebilir. Bu da, özellikle düşük rezervli hastalarda, gebelik şansını ciddi şekilde azaltabilir (UpToDate, 2024; ASRM, 2023).

Bu nedenle Doç. Dr. Cengiz Andan olarak biz:
– Ameliyatı ancak gerektiğinde yapıyor,
– Rezervi koruyucu teknikler kullanıyor,
– Tüp bebek öncesinde cerrahi kararı son çare olarak ele alıyoruz.

Ameliyat Kararı Ne Zaman Verilir?

Aşağıdaki durumlarda ameliyat tıbben gerekli olabilir:

• Kist hızlı büyüyorsa
• Pelvik ağrı yaşam kalitesini ciddi etkiliyorsa
• Kistte kötü huylu tümör riski varsa
• Tüp bebek planlanıyor ve kist uygulamaya engel oluşturuyorsa (iğne girişi engeli, overe baskı vs.)

Ancak gebelik isteyen bir kadında, kist hiçbir şikâyet yapmıyorsa ve rezerv sınırda ise ameliyat genellikle önerilmez.

Laparoskopik Ameliyat Nasıl Yapılır?

Cerrahi gereklilik varsa, laparoskopik (kapalı) yöntem tercih edilir.
Bu yöntemle karın bölgesinde açılan küçük kesilerden kamera ve özel cerrahi aletlerle girilerek, kist kapsülü delinir ve kist içeriği mümkün olduğunca karına bulaştırılmadan aspire edilir, ardından kist kapsülü yumurtalıktan dikkatlice soyulur ve çıkarılır, bu esnada koterizasyondan olabildiğince kaçınmak gerekir. böylece yumurtalık dokusu maksimum korunarak kist ortadan kaldırılır ve hem kistin tekrarlama riski az olur hemde yumurta rezervi olabildiğince az etkilenir.
“Eksizyon” yerine bazen “drainaj + ablasyon” gibi alternatifler, rezervi korumak amacıyla seçilebilir (ESHRE, 2022).

Ameliyat Sonrası Nelere Dikkat Edilir?

• Kısa süreli ağrı ve karında hassasiyet normaldir
• Günlük hayata genellikle 5-7 gün içinde dönülür
• 1-2 adet döngüsü sonrası hormonal düzeyler tekrar değerlendirilir
• Rezerv testleri tekrarlanır (özellikle gebelik planı olanlarda)

Kist Alınmazsa Ne Olur?

Her çikolata kisti mutlaka alınmalıdır gibi bir düşünce yanlıştır.
Bazı hastalarda kist, yıllarca sessiz kalabilir. Bu nedenle:
– Takip önerilebilir
– İlaçla baskılama (doğum kontrol hapları, GnRH analogları) seçeneği sunulabilir
– Doğurganlık korunmak isteniyorsa embriyo ya da yumurta dondurma gündeme gelebilir

Bilimsel Kaynaklarla Uyumlu, Kişiye Özel Planlama

Bu konuda tek bir doğru yol yoktur. Her kadının yaşı, rezervi, çocuk isteği, kist boyutu ve belirtileri farklıdır.
Bilimsel rehberler artık hastaya özel yaklaşımı öneriyor:

• “Ameliyatın yarar-risk dengesi çok dikkatli analiz edilmeli, özellikle doğurganlık çağındaki hastalarda cerrahiden önce rezerv değerlendirmesi şarttır.”
  (ACOG Committee Opinion No. 785, 2022)
• “Endometriomaların çıkarılması, over rezervini azaltabilir. Bu nedenle ameliyat, yalnızca dikkatle seçilmiş olgularda düşünülmelidir.”
  (ESHRE Endometriosis Guideline, 2022)

Doç. Dr. Cengiz Andan ile Bilinçli ve Koruyucu Yaklaşım

Çikolata kisti ameliyatı, tıbbi gereklilik varsa son derece faydalı bir yöntemdir. Ancak doğurganlık çağındaki kadınlarda yumurtalık rezervine zarar vermemek için gereksiz cerrahiden kaçınılmalı, tedavi bireyselleştirilmelidir.