Üreme Yeteneğinin Korunması: Gelecekte Aile Kurmak İçin Bilimsel Yöntemler

Günümüzde kariyer planlaması, geç evlilik yaşı, kanser tedavileri veya genetik hastalıklar gibi pek çok neden, bireylerin doğurganlıklarını ileriki yıllara ertelemelerine yol açıyor. Ancak zamanla yumurta ve sperm kalitesinin azaldığı bilimsel olarak kanıtlanmış bir gerçek.

İşte bu noktada üreme yeteneğinin korunması (fertility preservation) kavramı devreye giriyor. Hem kadınlar hem de erkekler için geliştirilmiş bilimsel yöntemlerle doğurganlık “dondurulabiliyor” ve gelecekte çocuk sahibi olma şansı korunabiliyor.

Neden Üreme Yeteneğini Korumalıyım?

Kadınlarda yaşa bağlı doğurganlık azalması:

• Kadın doğurganlığı 32 yaşından sonra düşmeye başlar,
• 35 yaşından sonra belirgin şekilde azalır,
• 40 yaşından sonra doğal gebelik şansı %5’in altına iner.

*Kadınlar doğduklarında yaklaşık 1-2 milyon yumurtayla doğar. Bu sayı ergenlikte 300.000’e, 30’lu yaşlarda ise 100.000’in altına düşer. Ancak sadece %1’i olgunlaşabilir.

Erkeklerde ise sperm üretimi ömür boyu sürse de:

• Yaşla birlikte sperm kalitesi ve DNA hasarı oranı artar.
• 40 yaş üstü erkeklerde gebelik şansı azalır, düşük riski artar.

Kimler Üreme Yeteneğini Korumayı Düşünmeli?

• 30 yaş üzeri, bekar ama ileride çocuk sahibi olmak isteyen kadınlar
• Kanser tanısı alıp kemoterapi/radyoterapi görecek hastalar
• Ailesinde erken menopoz öyküsü olanlar
• Endometriozis veya yumurtalık kistleri nedeniyle ameliyat olacak kadınlar
• Trans bireyler (hormon tedavisi veya cinsiyet değişim öncesi)
• Erkeklerde sperm kalitesinin düşmesi riski olanlar
• Ağır mesleki toksinlere maruz kalan bireyler (örneğin kimya sektörü)

Üreme Yeteneğini Koruma Yöntemleri Nelerdir?

1. Yumurta Dondurma (Oosit Kriyoprezervasyonu)

• Kadından yumurtalık uyarıcı ilaçlarla olgun yumurta elde edilir.
• Yumurtalar toplanarak özel sıvı azot tanklarında -196°C’de saklanır.
• Özellikle < 35 yaş altında alınan yumurtalarla başarı daha yüksektir.

Canlı doğum oranı:

• 35 yaş altında dondurulan yumurtalar için %40–50 civarı
• 38 yaş üstü için %20’nin altına düşebilir

2. Embriyo Dondurma

• Evliler ya da partneri olanlar için uygundur.
• Yumurtalar döllenerek embriyo haline getirilir ve dondurulur.
• Embriyolar, yumurtalara göre daha dayanıklı olduğu için başarı oranı genelde yüksektir.

3. Sperm Dondurma

• Basit, hızlı ve etkili bir yöntemdir.
• Tüp bebekte veya hastalık öncesi kullanmak üzere spermler -196°C’de saklanabilir.
• Özellikle kanser tedavisi öncesinde erkekler için hayati öneme sahiptir.

4. Yumurtalık Dokusu Dondurma (Deneysel)

• Ergenlik öncesi kız çocuklarında ya da acil tedavi gereken kadınlarda kullanılır.
• Henüz yaygın değil, ancak başarıyla doğum gerçekleşen vaka sayısı artıyor.

Koruma Süresi ve Güvenilirlik

• Dondurulan sperm, yumurta veya embriyolar 10 yıldan fazla süre güvenle saklanabilir.
• Uzun süre dondurulan hücrelerin kullanımıyla doğan bebeklerde anomali riski artmamıştır.

Kaynak: ASRM, ESHRE 2023 Raporu

Maliyetler

• Türkiye’de yumurta ve embriyo dondurma işlemleri özel merkezlerde yapılmaktadır.
• SGK, sadece kanser tedavisi öncesi koruma gereken hastalarda işlemleri karşılamaktadır.
• Diğer durumlarda işlem ücretlidir. Ancak gelecekte tüp bebek yerine kullanılacağı için uzun vadede ekonomik bir avantaj sağlar.

Sonuç: Üreme Yeteneği Geleceğe Yatırımdır

Çocuk sahibi olmayı daha ileri yaşlara ertelemeyi planlıyorsanız, doğurganlığınızı bugünden korumak size ileride büyük bir fırsat sunabilir. Yaş ilerledikçe yumurta ve sperm kalitesindeki düşüş kaçınılmazdır. Bu nedenle, “daha sonra düşünürüm” değil, “şimdi harekete geçmeliyim” demek hayatınızı değiştirebilir.