کیست شکلاتی (آندومتریوما) چیست؟ علائم، تشخیص و روش‌های درمان

کیست شکلاتی، که از نظر پزشکی به عنوان آندومتریوما (Endometrioma) شناخته می‌شود، یک ساختار کیستیک است که در اثر بیماری آندومتریوز در تخمدان‌ها ایجاد می‌شود و به‌ویژه در زنان در سن باروری شایع است. نام خود را از ظاهر قهوه‌ای تیره و شکلاتی‌مانند خون قدیمی انباشته شده در داخل آن گرفته است.

آندومتریوما چیست؟

بافت آندومتر که رحم را می‌پوشاند، به طور معمول در هر چرخه قاعدگی ضخیم می‌شود، می‌ریزد و به صورت خونریزی واژینال دفع می‌شود. اما اگر این بافت در خارج از رحم، به‌ویژه در تخمدان‌ها، رشد کند و هر چرخه قاعدگی به همان شکل به خونریزی ادامه دهد، به مرور زمان یک ساختار کیستیک ایجاد می‌کند. این حالت، کیست شکلاتی نامیده می‌شود.

بر اساس داده‌های UpToDate، کیست‌های شکلاتی تقریباً در 17 تا 44 درصد از زنان مبتلا به آندومتریوز ایجاد می‌شوند.

علائم کیست شکلاتی ممکن است در هر زنی علائم ایجاد نکند، اما شایع‌ترین شکایات عبارتند از:

• افزایش بیش از حد درد قاعدگی (دیسمنوره)

• درد هنگام رابطه جنسی (دیسپارونی)

• ناباروری

• درد مزمن لگن

• ترشحات قهوه‌ای قبل یا بعد از قاعدگی

این علائم ممکن است با سایر مشکلات زنان اشتباه گرفته شوند. بنابراین، ارزیابی تخصصی مهم است.

چگونه تشخیص داده می‌شود؟

روش‌های زیر به طور کلی برای تشخیص استفاده می‌شوند:

• سونوگرافی: ظاهر کیست با دیواره ضخیم و محتوای تیره همگن در تخمدان‌ها، تشخیصی است.

• تصویربرداری MR (ام‌آر‌آی): برای تشخیص افتراقی، به‌ویژه در موارد پیچیده، استفاده می‌شود.

• لاپاراسکوپی: می‌تواند هم برای تشخیص و هم برای درمان به کار رود. با این روش، کیست مستقیماً مشاهده شده و قابل برداشتن است.

بر اساس دستورالعمل‌های ESHRE، تشخیص قطعی کیست شکلاتی تنها با گرفتن بیوپسی (نمونه‌برداری) در طول جراحی لاپاراسکوپی امکان‌پذیر است.

ارتباط بین آندومتریوما و ناباروری آندومتریوما می‌تواند باعث آسیب بافتی در تخمدان‌ها شده و کیفیت تخمک را کاهش دهد. علاوه بر این:

• می‌تواند ذخیره تخمدان را کاهش دهد.

• می‌تواند تخمک‌گذاری را مختل کند.

• می‌تواند تحرک لوله‌های فالوپ را محدود کند.

بر اساس مطالعات، در حضور آندومتریوما، شانس بارداری خود به خودی می‌تواند تا 25 درصد کاهش یابد.

به همین دلیل است که تشخیص زودهنگام و درمان مناسب برای زنانی که می‌خواهند بچه‌دار شوند، بسیار مهم است.

روش‌های درمان درمان بر اساس سن بیمار، تمایل به بچه‌دار شدن، شکایات و اندازه کیست برنامه‌ریزی می‌شود:

1. درمان دارویی

• رشد کیست را می‌توان با داروهای هورمونی مانند قرص‌های ضد بارداری، آنالوگ‌های GnRH و پروژستین‌ها متوقف کرد.

• این روش کیست را کوچک نمی‌کند، فقط علائم را سرکوب می‌کند.

• برای کسانی که مشکل ناباروری دارند، مناسب نیست.

2. جراحی لاپاراسکوپی

• کیست با روش بسته (لاپاراسکوپی) برداشته می‌شود.

• بافت تخمدان برای حفظ باروری به دقت حفظ می‌شود.

• هنگامی که دیواره کیست به طور کامل برداشته شود، خطر عود کاهش می‌یابد.

• با این حال، ذخیره تخمدان ممکن است پس از جراحی تحت تأثیر قرار گیرد، بنابراین عمل باید با دقت برنامه‌ریزی شود، به‌ویژه برای کسانی که تمایل به بچه‌دار شدن دارند.

3. IVF (لقاح آزمایشگاهی)

• درمان IVF ممکن است مستقیماً ترجیح داده شود، به‌ویژه در زنان با کیست‌های مکرر یا در سنین بالا.

• در صورت لزوم می‌توان آن را قبل یا بعد از جراحی اعمال کرد.

• بر اساس UpToDate، در حضور آندومتریومای بزرگتر از 4 سانتی‌متر، IVF مستقیم به جای جراحی برای برخی بیماران جهت حفظ ذخیره تخمدان توصیه می‌شود.

آیا خطر عود (بازگشت) وجود دارد؟ بله. حتی پس از جراحی، میزان عود در عرض 5 سال حدود 20 تا 50 درصد است. بنابراین، بیماران باید پس از جراحی به طور منظم پیگیری شوند و در صورت لزوم با هورمون درمانی حمایت شوند.

نتیجه‌گیری کیست شکلاتی فقط یک کیست نیست، بلکه بخشی از یک بیماری مزمن است. می‌تواند اثرات منفی بر باروری داشته باشد و کیفیت زندگی را به طور جدی کاهش دهد. بنابراین، در صورت وجود شکایات، نباید آن‌ها را نادیده گرفت و باید با ارزیابی تخصصی، یک برنامه درمانی مناسب تنظیم شود.